PORADNIK JĘZYKOWY (001) - Aby - żeby

 

Jak jest poprawniej: Aby dojechać do Poznania, trzeba skręcić w prawo, czy: Żeby dojechać do Poznania, trzeba skręcić w prawo?

Zręczniejsze, bardziej naturalne, jest drugie zdanie, czyli to, w którym występuje słówko żeby. Słówko to nie zwraca uwagi tego, kto je słyszy albo czyta, w tym zdaniu, czego nie można powiedzieć o aby. Ten drugi wyraz nie należy bowiem do podstawowej warstwy słów polskich - takich, których używa się na co dzień, w każdej sytuacji.

Aby to słowo książkowe, czyli charakterystyczne dla tekstów pisanych, i to pisanych na przykład stylem naukowym albo podniosłym, dla oficjalnych przemówień i aktów prawnych, ale niefortunne w artykułach prasowych albo w utworach, które mają oddawać codzienną mowę współczesnych Polaków.

Niestety, wielu osobom wydaje się, że dzięki użyciu słówka aby ich wypowiedź stanie się bardziej elegancka, staranniejsza. Tak nie jest; w rzeczywistości zdania dotyczące sytuacji codziennych, a zawierające ten wyraz, są po prostu pretensjonalne, czasem nawet śmieszne.

Najgorsze jest to, że posługują się nimi autorzy wielu książek dla dzieci, nawet tych dla najmłodszych: Pani Misiowa prowadzi dzieci na plac zabaw, aby odpoczęły. Nic dziwnego, że potem mówią tak dzieci, kiedy opisują sytuacje zwykłe, codzienne, mieszając w jednym zdaniu wyrazy pochodzące z różnych stylów językowych.

Nie znaczy to, że wyraz aby jest niepoprawny, że nie wolno go w ogóle używać. Jeśli jakiś mąż stanu powiedziałby: Chcę, aby mój naród byt szczęśliwy - użyłby właściwie tego słówka. Nie razi ono w utworach literatury pięknej, choćby u Jarosława Iwaszkiewicza: Trzeba dopiero takiego spotkania, aby zrozumieć, że się dotychczas żyło właśnie na  zgorzelisku dawnych dni. Wyczuwamy jednak - bez konieczności dogłębnej analizy - że takie zdania pochodzą z utworów pisanych zupełnie innym stylem niż zdanie zawierające informację o drodze do Poznania.

ANDRZEJ MARKOWSKI

Źródło: JAK DOBRZE MÓWIC I PISAĆ PO POLSKU

  • /meandry-polszczyzny/483-poradnik-jzykowy/3411-poradnik-jzykowy-002-agrafka-agrafek