Kiedy rozum śpi

• W Puszczy Wierzchucińskiej widuję je bardzo rzadko. Ot, kilka razy w roku. Przeskoczą nad leśnym duktem i - zamiótłszy puszystym rudym ogonem - znikają w koronach buków, dębów i świerków tak szybko, że czujny szwajcar Bryś nawet ich nie zauważy. A przecież, zakładając, że nawet w uboższych lasach przeciętne wiewiórcze terytorium obejmuje około dwóch hektarów, wokół musi żyć kilkadziesiąt rudzielców. Może będę je częściej widywać, kiedy moja świeżo posadzona leszczyna rozrośnie się i zacznie sypać kilogramami orzechów? W końcu przysmaki to najlepszy wabik na wiewiórki. Wiem, bo mieszkałam niedaleko warszawskich Łazienek i przyjaźniłam się z tamtejszymi Baśkami.

Najpiękniejsze były późną jesienią. Podtuczone, ważące nawet pół kilograma, i poubierane w zimowe futra. Pędzelki na uszach i sierść ogona imponowały gęstością i długością. Włosy na tych częściach ciała właśnie jesienią osiągają maksymalne rozmiary. Mogłam je podziwiać, kiedy Baśka pieczołowicie chowała orzech w trawniku pokrytym opadłymi liśćmi. To chowanie zawsze wygląda tak samo. Wiewiórka chwyta przysmak, robi kilka zgrabnych skoków pod krzak lub drzewo, przednimi łapkami odgarnia warstwę liści, kopie dołek nie głębszy niż parę centymetrów, wkłada orzeszek, zasypuje i przykrywa pieczołowicie liśćmi. Towarzyszy temu energiczne wymachiwanie ogonem. Po chwili spryciara wraca po następny orzech. Tymczasem miejsca, gdzie ukryła poprzedni, nie sposób odnaleźć wzrokiem. Niczym się nie różni od otoczenia.

Jak wiewiórka radzi sobie z odnajdowaniem spiżarni? Myślę, że w Łazienkach ziemia jest tak nafaszerowana orzechami, że gdziekolwiek grzebnie, zawsze coś wyciągnie. Zresztą świeże dostawy smakołyków ma przez cały rok. Chowa, bo tak każe jej instynkt. W zupełnie innej sytuacji są wiewiórki w naturalnych lasach. Dla nich gromadzenie zapasów i zapamiętywanie miejsc ich ukrycia to sprawa życia i śmierci. A schowków są tysiące! Z badań naukowców wiemy, że np.w Rosji jedna wiewiórka średnio zbiera i nabija na gałązki drzew około 1800 grzybów. Potem zaś raczy się kilkudziesięcioma grzybkami dziennie. Ale grzyby nie zapewniają tyle energii, co orzechy i żołędzie. Taka „uśredniona"wiewiórka jesienią chomikuje ich kilkaset. Część tuż pod drzewem czy krzewem, na którym dojrzały, część zaś wynosi nawet na odległość 60 m. Każdego dnia zjada garść orzechów i kilka żołędzi. Nasiona dębu zawierają bowiem taniny utrudniające trawienie, a w dużych ilościach są trujące. Ważnym dodatkiem do diety są świerkowe i sosnowe szyszki oraz śpiące tłuste owady wydłubywane spod kory.

Zimą wiewiórka trafia do schowków raczej na węch. Już po miesiącu ma bowiem trudności z przypomnieniem sobie miejsc ukrycia przysmaków. Za to z łatwością wyczuje orzecha schowanego pod 30-centymetrową warstwą ziemi!

Pamięć wraca jej... wiosną. Kiedy naukowcy zbadali tę część mózgu, która odpowiada za zapamiętywanie, tak zwany hipokamp, przekonali się, że są dwa momenty w roku, kiedy liczba komórek nerwowych w mózgu rudzielców rośnie, a waga hipokampa powiększa się o 15 proc. To jesień i wiosna. Jesienią wiewiórka chowa zapasy i zapamiętuje schowki. Wiosną - najbardziej ich potrzebuje.

Zimą bowiem rudzielce mają małe wymagania. Ich kuliste, lekko spłaszczone gniazdo zapewnia idealną izolację. Utkane z gałązek, mchów, suchej trawy i wyścielone sierścią utrzymuje temperaturę o 20 stopni wyższą niż otoczenie. Oczywiście kiedy wiewiórka siedzi w środku i grzeje. Spryciara zaś, by oszczędzić nieco więcej energii na ogrzewanie, ogranicza temperaturę ciała z 41 do 39 stopni Celsjusza. I nie wychodzi na dłużej niż cztery godziny dziennie. Tymczasem wiosną, już w lutym, zaczyna randkować. Zapotrzebowanie na energię rośnie, a większość schowków w miejscach oczywistych została przetrzebiona      wcześniej. Wtedy przydaje się wiedza ukryta w hipokampie.

Można więc powiedzieć, że na zimę wiewiórczy „rozum" zasypia, by obudzić się wiosną.