RANY PO LOCIE ASA 529 się zagoiły, lecz blizny pozostały. Jeszcze przed katastrofą Chris Bender chciał zwolnić się z Hamilton Standard i poświęcić studiowaniu Biblii. Dziś jest kaznodzieją w Tyler w stanie Teksas.

Dawn Dumm i jej matka Mary Jean Adałr wyszły ze szpitala 20 września i rozjechały się do swoich domów. Codziennie rozmawiały przez telefon i planowały spotkanie, ale żadna nie miała odwagi, by wsiąść do samolotu.

14 października Mary Jean Adair zmarła na zawał. Miała 64 lata. Biuro koronera orzekło, że przyczyną był stres wywołany katastrofą.

- Mama była dla mnie prawdziwym bohaterem - mówiła Dawn Dumm na pogrzebie. - Gdyby nie ona, nie byłoby mnie wśród żywych.

David McCorkell - ten który pomógł Mattowi Warmerdamowi - nie był zadowolony z życia w samotności i odnalazł drogę do byłej żony Liii. 5 lat po katastrofie samolotu po raz drugi złożyli sobie przysięgę małżeńską.

Matt Warmerdam wracał do zdrowia długo, bardzo cierpiał. Jednak w pierwszą rocznicę katastrofy zdobył się na odwagę i z żoną Amy odbyli 15-minutowy lot na pokładzie cessny. Matt mówi, że kiedyś wróci do pracy w ASA, może będzie pilotować odrzutowce na liniach lokalnych.

Robin Fech długo nie mogła dojść do siebie. Prawie 5 lat po tragedii wpadła w depresję typową dla ofiar katastrof. Nie pomagały żadne terapie. Wreszcie powiedziała sobie "dość". Nie będzie zadręczać się myślami o kruchej granicy pomiędzy życiem a śmiercią. Będzie żyć chwilą. Kupiła wodne narty i szalała po jeziorach Georgii. Na Florydzie wypożyczyła motorówkę, by polatać za nią na spadochronie.

- Dawaj gazu. Już raz spadłam z prawie 6 km, więc upadek ze 150 m to dla mnie pestka - wyjaśniła prowadzącemu motorówkę.

Potem zafundowała sobie ostateczny sprawdzian. Pojechała do Atlanty na to samo lotnisko i wsiadła na pokład Brasilii linii ASA. Do Gulfport.

Lot był spokojny, nie wydarzyło się nic specjalnego.

- I już! - zawołała, gdy koła dotknęły płyty lotniska.

Swojemu terapeucie zostawiła wiadomość: Robin wylądowała.


PASAŻEROWIE dochodzą do siebie, a komisja i linie lotnicze pracują nad tym, by podobna tragedia się już nie powtórzyła. Fabryka zweryfikowała procedury remontu i sprawdzeń zespołów śmigła. Spełniają one dziś - a często znacznjaprzekraczają - wymagania Federacji Lotnictwa Amerykańskiego.

Od tamtej katastrofy ASA nie wydarzyła się żadna awaria łopat śmigieł.

NARODOWE BIURO BEZPIECZEŃSTWA TRANSPORTU (NTSB) wszczęło dochodzenie 40 minut po katastrofie ASA lot 529. Następnego ranka członkowie komisji NTSB odnaleźli zespół lewego śmigła Trzy łopaty były całe - z czwartej została złamana końcówka. Gdy zbadał ją Jim Hookey z komisji, zauważył oznaki typowe dla pęknięcia z powodu zużycia materiału. Oraz inny ważny dla dochodzenia dowód - wyryty u nasady numer 861 398.

Jim Hookey wysłał zebrane materiały do laboratorium NTSB w Waszyngtonie. Tam na powierzchni pęknięcia odnaleziono ślady związków chloru. Niespełna 72 godzin po rozpoczęciu dochodzenia mieli naukowe wyjaśnienie przyczyny awarii łopaty. Przeoczone mikropęknięcie zwiększało się pod wpływem olbrzymich sił działających podczas lotów - i łopata pękła.

W raporcie Jim Hookey napisał, że piaskowanie łopaty wykonał mechanik podpisujący się inicjałami CSB. Następnie komisja NTSB w fabryce przez dwa dni przyglądała się, co Chris Scott Bender robi przy łopatach śmigła. Hookey był pełen podziwu dla jego wiedzy i skrupulatności.

- Masz jakieś pytania? - spytał Bedera.

- Czy to z mojej winy? - Chris Scott Bender spuścił głowę.

Usłyszał, że na kilka pytań jeszcze nie ma odpowiedzi, ale samolot na pewno rozbił się z powodu łopaty numer 861 398. Bender nie odrywał wzroku od podłogi. Milczał. Nie mógł zrozumieć, gdzie popełnił błąd.

W listopadzie 1996 roku komisja NTSB opublikowała wnioski końcowe z dochodzenia. Stwierdzono, że nie istniała potrzeba piaskowania łopaty numer 861 398. Piaskując ją, Chris Scott Bender nieświadomie uniemożliwił wykrycie pęknięcia ultradźwiękami.

Przyznano też, że to nie Chris Bender popełnił błąd, ale firma Hamilton Standard. Zakład nie zapewnił mu odpowiednich do pracy narzędzi oraz szkoleń. Używał więc prostego wziernika, który nie powiększa obrazu. Gdyby miał bardziej nowoczesny, na przykład zapewniający wielokrotne powiększenie, prawdopodobnie zauważyłby pęknięcie.

W końcu firma ubezpieczeniowa wypłaciła wielomilionowe odszkodowania poszkodowanym oraz rodzinom ofiar tragicznego lotu.

Firma Hamilton Standard wydała też oświadczenie o niewinności Bendera. Zarówno on, jak i inni pracownicy stosowali się do ustalonych procedur. Hamilton Standard wzięła na siebie "całkowitą odpowiedzialność za pęknięcie łopaty śmigła, które doprowadziło do katastrofy samolotu".


WSZYSCY UCZESTNICY LOTU ASA 529, czyli 29 osób, przeżyli moment zderzenia z ziemią. Jednak 10, w tym kapitan, zmarło z powodu odniesionych urazów lub oparzeń. Wśród nich był Bond Rhue, prawnik z Departamentu Sprawiedliwości, który na ochotnika zgłosił się do otwarcia wyjścia awaryjnego. Ten sam los spotkał kobietę, z którą zamienił się miejscami.

Matt Warmerdam miał poparzone 42 procent powierzchni ciała. Czekały go przeszczepy skóry i długa rehabilitacja. Dawn Dumm wyszła z wypadku w niewiele lepszym stanie. Lekarze z trudem zdołali uratować jej stopę, ale z powodu zakażenia rany w ciągu 2 lat przeszła aż 14 operacji.

Robin Fech jeszcze w szpitalu przesłuchiwał członek komisji NTSB. Gdy wszedł do sali, zobaczył, w jak złym jest stanie. Złamana ręka spoczywała na temblaku, cała głowa była w bandażach. Ranna zdała relację z wydarzeń szczegół po szczególe. Miała poczucie winy, że nie zdołała ocalić więcej osób. Jednak przesłuchiwani wcześniej pasażerowie opowiadali, jak przygotowywała ich do awaryjnego lądowania i jak im pomagała.

- Wykonała pani świetną robotę. To dzięki pani tak wiele osób przeżyło - zapewniał stewardesę członek komisji.

Dodał, że pasażerowie są dla niej pełni podziwu. Wszyscy zgodnie twierdzą, że zrobiła wszystko, co było w tych warunkach możliwe.

Robin Fetch się rozpłakała.

UWIĘZIONY w KABINIE PILOTÓW Matt Warmerdam czuł, jak topiący się plastik ścieka mu na ramiona. Kapitan Ed Gannaway leżał obok - martwy. Warmerdam potrzebował nade wszystko powietrza. Sięgnął za swój fotel po toporek i uderzał nim w znajdująca się nad jego głową pokrywę ze szkła. Było to jak pukanie palcem w ścianę, ale zdołał wybić dziurkę.

- Na pomoc! - krzyczał.

Obok płonącej kabiny pilotów siedziała na trawie poparzona, ze spalonymi włosami Mary Jean Adair. Była u kresu sił, nieludzko obolała.

- Mamo, musimy się odsunąć. To może wybuchnąć - namawiała ją córka, która przyczołgała się do niej, ale matka potrząsnęła przecząco głową.

Podeszła do nich Robin Fech. Nie zważając na przeraźliwy ból szyi i złamanej ręki starała się odciągnąć ludzi jak najdalej od płonącego wraku. Przekonywała Mary Jean Adair, by się ruszyła.

Jakiś pasażer pomógł odciągnąć pawn na bezpieczną odległość od samolotu. Gdy została sama, uklękli. Przyjdź królestwo Twoje. Bądź wola Twoja...

Na pagórku zobaczyła troje ludzi. Mieszkali w pobliżu. Zamachała do nich. W jej stronę ruszył mężczyzna. Obiecał, że jej nie zostawi.

Dawn Dumm wyciągnęła list pożegnalny do synów. Dopisała nazwisko i numer telefonu męża. Kartkę podała nieznajomemu. Uniósł wyżej jej poranioną nogę, by zmniejszyć krawawienie. Czuła, że traci przytomność.

- Sprawdź, co z moją matką - szepnęła i zemdlała. Mężczyzna dotrzymał słowa. Został przy niej, póki ratownicy nie zabrali jej ambulansem.

45 m dalej David McCorkell ruszał znów do płonącego samolotu.

- Pomocy! - usłyszał przy dymiącej kabinie pilotów.

Przez osmaloną szybę ujrzał Matta Warmerdama. Uwięziony wewnątrz młody pilot miał twarz czerwoną od żaru. Mówił, że nie może wybić większego otworu, bo nie ma wystarczająco dużo miejsca, by wykonać zamach toporkiem. Przez dziurę podał narzędzie Davidowi i ten zaczął walić w grube oszklenie kabiny. Szkło pryskało na boki. Otwór powiększał się kawałek po kawałku - z 15 cm zrobiło się 20, potem 25.

Dym wypełniał kabinę, więc Matt Warmerdam przyciskał twarz do pęknięcia w szybie, by złapać oddech.

Pod kabiną rozległ się wybuch i rozpalone powietrze uderzyło Davida McCorkella po nogach. Zatoczył się do tyłu.

- Nie dasz mi tu umrzeć, prawda? - jęknął Matt Warmerdam.

Za sobą David McCorkell zobaczył Robin Fech. Jej rana na głowie ciągle krwawiła. Stewardesa nic nie powiedziała, ale on czytał z jej twarzy. Odwrócił się do szyby i uderzył mocniej. Był pewien, że samolot zaraz wybuchnie.

Nadjechał wóz straży pożarnej. Strażacy podciągnęli wąż pod owiewkę kabiny i odkręcili wodę. Ludzie patrzący na to spodziewali się najgorszego. Jednak chwilę potem odetchnęli z ulgą.

- Lejcie więcej! - wołał Matt Warmerdam.

W końcu ratownicy utorowali sobie do niego dostęp od tyłu kabiny. Gdy szef oddziału wszedł do środka, pilot się nie ruszał. Jego plecy pokrywały rany, oparzenia trzeciego stopnia. Nie wyjdzie z tego - pomyślał strażak.

Matta Warmerdama wyciągnięto z kabiny na noszach.

- Powiedz mojej żonie, że ją kocham! - mówił do szefa strażaków.

- Nie, ty sam jej to powiesz - odrzekł strażak.

Determinacja w głosie Warmerdama dała mu nadzieję, że ranny naprawdę przeżyje.

TRZASK PĘKAJĄCEGO w czasie uderzenia w ziemię metalu był ogłuszający. Kevin Bubier nawet w pracy w stoczni tak głośnego nie słyszał. Czuł, jak walą się na niego kawałki wyposażenia, a samolot przetacza na bok Gdy otworzył oczy, leżał przyciśnięty do okna prawym policzkiem. Z przerażeniem obserwował, jak tuż pod nim samolot ryje bruzdę w trawie i ziemi.

- Nie pęknij, proszę, nie pęknij! - błagał szybę w oknie.

Gdy wrak się zatrzymał, Kevin Bubier uwolnił się z rumowiska i spróbował wstać. Dopiero teraz uświadomił sobie, że prawa ściana stała się podłogą części ogonowej. Kilka rzędów przed sobą zobaczył światło - tam, gdzie w poszyciu był otwór, Bubier dostrzegł trawę i drzewa.

- Niech mi ktoś pomoże! - usłyszał gdzieś nad sobą. Mężczyzna zablokowany w fotelu wisiał w powietrzu.

- Proszę mnie ściągnąć!

Kevin Bubier stał na chwiejnych nogach. Widział drogę, wiedział, że powinien natychmiast uciekać. Jednak został. Przytrzymując się prawą ręką schowków na bagaż podręczny, wraz z innym ocalonym pasażerem dotarł do wiszącego mężczyzny.

Gdy wypięli go z pasów, ten runął - na jednego z wybawców. Wstał i wydostał się na zewnątrz nietknięty przez ogień. Kevin Bubier nie ruszył za nim. Został i pomagał innym uwięzionym tu pasażerom.

Ogon samolotu spoczywał na boku, blokując dostęp do drzwi awaryjnych. Wyjść można było tylko przez otwór w kadłubie. Jego dolną krawędź lizały płomienie, całą wypełniał czarny duszący dym. Bijący z niej żar kazał cofnąć się reszcie pasażerów w głąb kabiny.

Minutę potem otwór wyglądał jak jaskinia pełna ognia.

- Musimy przeskoczyć przez ogień! Dalej! - zagrzewał jakiś mężczyzna.

Dwaj skoczyli w płomienie. Potem zniknął w nich trzeci. Bubier słyszał coraz więcej trzasków i stuków - znak, że pożar się rozprzestrzenia. Gdy po raz pierwszy zobaczył płomienie, wyraźnie widział, co jest za nimi -pole i szare niebo. Teraz zmieniły się w nieprzejrzyste, szalejące piekło.

Nie mógł już zwlekać. Wpatrzony w ogień skoczył w płomienie, twarz zakrył rękami. Upadł na ziemię. Jego oczom ukazał się obraz przypominający pole bitwy. Ludzie wołali o pomoc, ich ubrania płonęły.

- Tocz się po ziemi! Tocz! - krzyczała Robin Fech do mężczyzny w ogniu od pasa w dół.

Pomyślała, że gdyby zrzucił buty, mogłaby ściągnąć z niego palące się spodnie, ale gdy spojrzała w dół zobaczyła, że roztopione gumowe podeszwy są przylepione do stóp.

Na polu bezładnie kłębili się ludzie. McCorkell obejrzał się za siebie, gdy wyskoczył z wraka. Zobaczył dym wydostający się z pogiętych szczątków aluminiowego kadłuba. Statecznik pionowy samolotu spoczywał płasko na ziemi, a stożkowy przód nosa był zgnieciony jak puszka po piwie. Otwór, przez który McCorkell się wydostał wypełniały płomienie.

Gdzie się wszyscy podziali? - zastanawiał się. Dostrzegł wreszcie kogoś z drugiej strony samolotu. Młody mężczyzna jak żywa pochodnia - biegł nagi. Pojawili się inni, krzyczeli, zdzierali z siebie płonącą odzież.

- Ratunku! Ratunku! - ich błagania niosły się po całym polu.

David McCorkell się zawahał. Co ja robię? Nawet nie znał tych ludzi. Przed chwilą uciekł przed niebezpieczeństwem, jakie mu się wcześniej nawet nie śniło. Teraz, kiedy najczarniejszy sen się ziścił, McCorkell podjął decyzję. Wrócił biegiem do płonącego samolotu.

KEVIN BUBIER miał na twarzy dziwny uśmiech. Popatrzył na siedzącego obok Davida McCorkella i życzył mu powodzenia. Ten spojrzał mu w oczy i bez słowa wcisnął głowę w oparcie znajdującego się przed nim fotela.

Brasilia całym pędem uderzała w drzewa, ryjąc w nich kształt litery V. Robin Fech uderzyła głową w coś twardego za jej rozkładanym fotelem.

Brasilia wykonała obrót w kierunku poletka i uderzyła w ziemię z prędkością 220 km/godz. Najpierw lewym skrzydłem. Oderwało się od kadłuba, a w powietrze wzbił się tuman pyłu, grudy ziemi, kamienie. Potem w ziemię uderzył nos - dolną lewą stroną, blisko pedałów steru kierunku kapitana. Potem jednoskrzydły samolot podskoczył i wyorał brzuchem bruzdę na długości prawie 50 m.

Dawn Dumm usłyszała upiorny zgrzyt i w kabinie rozpętała się diabelska burza - rozrywała półki nad głowami pasażerów i wewnętrzne ścianki, wywrywała z podłogi fotele, porywała okulary, torebki i gazety. W końcu rozłamała kadłub na dwie części.

Przednia z nich - kabina pilotów i 4 pierwsze rzędy foteli pasażerów - zakreśliła łuk w prawo i zatrzymała się pod kątem prostym do wyoranej bruzdy. Tylna zatoczyła ogonem łuk w lewo i przewróciła na prawy bok. Jej dół znalazł się naprzeciw okien kabiny pilotów.

Pasażerowie byli na wpół przytomni, zdezorientowani i ranni. Ci z tyłu wisieli głowami do dołu. Innych zasypały spadające zewsząd przedmioty.

W końcu wszystko zamarło w bezruchu - poza płynami.

Paliwo lotnicze i ciecz hydrauliczna bryzgały z dziury w prawym skrzydle, obok kadłuba tworzyły się liczne kałuże. Słychać było hurkot pękających kabli i przewodów elektrycznych oraz trzaskających z nich iskier. Opary paliwa dotarły do nich po jakiejś minucie. Później wszystko działo się jakby w zwolnionym tempie.

McCorkell siedział z tyłu. Obudził się w nim podstawowy instynkt człowieka - instynkt przetrwania. Rozpiął pasy i posuwał się do przodu wpatrzony w otwór za piątym rzędem foteli. Miał ostro poszarpane krawędzie i szerokość około metra. Gdy wydostawał się z wraku, paliwo chlusnęło mu na buty. Świadom, że samolot niedługo eksploduje, rzucił się do ucieczki.

W przedniej części zaczął się ruch. Renee Chapman oślepił pył, który smagnął ją po twarzy. Na kilka sekund straciła przytomność. Gdy się ocknęła, jej fotel był już w innym miejscu. Prawa strona kadłuba Brasilii od drugiego do czwartego rzędu wyglądała jak banan z oderwanym paskiem skórki.

Oszołomiona Renee Chapman wyszła z wraku. Zobaczyła trawę i drzewa. Gdzie ja jestem? - myślała.

Robin Fech ocknęła się. Wiązki przewodów, kable i połamane fragmenty samolotu sterczały w jej kierunku. Przejście tarasowała szafka kuchenna. W mroku niewiele widziała, tylko dziwne pomarańczowe błyski. Ogień!

- Wychodzić! Uciekajcie z samolotu, już! - krzyczała jak oszalała do pasażerów przedniej części.

Ludzie tłoczyli się w dziurze wyszarpanej z boku maszyny, Robin przedzierała się do nich przez szafkę. Nie wiedziała, że przysłania ona Dawn Dumm i jej matkę Mary Jean Adair. Była przekonana, że wszyscy pasażerowie już wyszli. Uciekła po prawym skrzydle z krwawiącą skronią, ręką złamaną w nadgarstku i pękniętym odcinkiem szyjnym kręgosłupa. Zeskakując na ziemię, krzyczała do pasażerów:

- Ruszać się! Uciekamy!

Dawn Dumm nie mogła wstać z fotela, bo przygniotła ją szafka kuchenna. Jej matka też nie mogła się ruszyć. Chwilę później na głowę, ramiona i plecy Dawn wylała się gorąca ciecz hydrauliczna. Poparzona, wyła z bólu.

- Pomóżcie mojej córce, proszę ! - błagała Mary Jean Adair.

Jednak w tej części rozerwanego kadłuba już nikogo nie było. Jakimś cudem kobiety zdołały odepchnąć szafkę. Gdy Dawn Dumm wyciągnęła nogi z rumowiska, lewa stopa zwisała bezwładnie. Była prawie odcięta.

Mimo bólu Dumm wstała. Ciągnąc matkę, centymetr po centymetrze zbliżała się do dziury przy skrzydle. W końcu obie znalazły się na ziemi.