Dzień dzisiejszy

Część użytkowników polszczyzny (rzecz jasna, głównie tych wyczulonych na sprawy poprawności językowej) irytują sformułowania w rodzaju: Na dzień dzisiejszy nie mamy żadnych wiadomości: Na dziś mogę powiedzieć jedynie tyle, że sprawa jest zamknięta; Na tę chwilę nie wygląda to dobrze, które słyszy się w telewizji z ust parlamentarzystów, ministrów czy urzędników.

Przytoczone zwroty są rzeczywiście niepoprawne, ale nie dlatego, że występują w nich wyrażenia na dzień dzisiejszy, na dziś i na tę chwilę, ale że wymienionymi określeniami posłużono się w konstrukcjach biernikowych w zupełnie niestosownym kontekście.

Wszystko jest w porządku, kiedy połączenia wyrazowe na dzień dzisiejszy, na dziś i na tę chwilę pojawiają się w takich przykładowo zdaniach: Umówmy się na dzień jutrzejszy (choć to bardzo oficjalnie, urzędniczo; lepiej: Umówmy się na jutro)', Co mieliście na dziś przygotować z gramatyki? czy: Długo czekałam na tę chwilę. Są wówczas okolicznikami czasu uzupełniającymi orzeczenie (umówmy się, mieliście, czekałam).

Tymczasem w przytoczonych na wstępie konstrukcjach człony na dzień dzisiejszy, na dziś, na tę chwilę nie spełniają tej roli, występują w innym kontekście i dlatego muszą być zastąpione wyrazami dziś, dzisiaj, obecnie, teraz bądź wyrażeniami na razie, w tej chwili itp.: Na razie (dzisiaj, do dzisiaj) nie mamy żadnych wiadomości; Dziś mogę powiedzieć jedynie tyle, że sprawa jest zamknięta; Dzisiaj (obecnie, na razie, teraz) nie wygląda to dobrze.

Jak widać, możliwości poprawnego wysłowienia się jest naprawdę wiele...

Niektórych użytkowników polszczyzny denerwuje już samo połączenie rzeczownika dzień i przymiotnika dzisiejszy (bez przyimków na, po, do). Uważają, że zawiera ono powtórzenie treści. Cóż, tak rzeczywiście jest...

Z punktu widzenia etymologicznego forma dziś pozostaje skróconą, ściągniętą postacią archaicznego wyrażenia zaimkowego dzień-ś (dzieńś), co znaczyło 'dzień si, dzień ten', w którym zredukowana została cząstka -eń- (dzieńś-dziś).

To dlatego współcześnie mamy synonimy dziś i dzisiaj wywodzące się z historycznego dzieńś ('dzień si'). Po modyfikacji były w obiegu synonimiczne postacie dziś i dzisia, tylko że do tej drugiej (przez analogię do wczoraj) dodano później jotę.

Z pewnością z biegiem czasu naszym przodkom uszło uwagi to, że forma dziś wywodzi się ze słowa dzień, ponieważ zaczęli mówić do dziś dnia albo do dzisi dnia, do dzisia dnia, do dzisiego dnia (tzn. 'do dzisiejszego dnia'), a także po dziś dzień, po dzisi dzień ('po dzisiejszy dzień').

Wyrażenia te niewątpliwie były pleonastyczne - wystarczyło przecież samo do dziś, po dziś ('do tego dnia, po ten dzień') - jednak upowszechniły się i dotrwały do naszych czasów (rejestrują je słowniki, a leksykografowie przestrzegają jedynie przed mówieniem do dziś dzień).

Nie ulega wątpliwości, że takimi samymi tworami o charakterze redundantnym są określenia do dnia dzisiejszego i po dzień dzisiejszy, mające jedynie odwróconą kolejność członów i oczywiście nową postać przymiotnika. Dlaczego w takim razie nie traktuje się ich jako błędnych?

Otóż dlatego, że połączenie wyrazowe dzień dzisiejszy jest... przydatne. Występuje np. we frazeologizmie żyć dniem dzisiejszym czy w zwrocie dzień dzisiejszy minął u chorego spokojnie, w których nie da się go zastąpić przysłówkiem dzisiaj (nie powie się: żyć dzisiaj, gdyż znaczy to co innego, czy dzisiaj minęło u chorego spokojnie).

Ponadto wchodzi w skład grupy innych wyrażeń ze słowem dzień, któremu towarzyszą przymiotniki wczorajszy i jutrzejszy. Podhasło dzień dzisiejszy, dzień wczorajszy, dzień jutrzejszy rejestruje bez żadnego kwalifikatora Uniwersalny słownik języka polskiego PWN pod redakcją prof. Stanisława Dubisza (Warszawa 2003, t. l, s. 766), opatrując je dwiema definicjami: 1. 'dziś, wczoraj, jutro', 2. 'teraźniejszość, przeszłość, przyszłość'.

MACIEJ MALINOWSKI

ŹRÓDŁO: ANGORA nr 32, sierpień 2012

mlkinsow@angora. com.pl
www. obcy jezykpolski. interia.pl