Banialuki ze smalonymi dubami

- Nie pleć banialuków! Przecież koń nie może grać na fortepianie!

Wszyscy wiedzą, że koń aż tak muzykalny nie jest i co znaczy wyraz banialuki, ale mało kto już chyba w naszych czasach wie, że imię Banialuka nosiła królowa z prastarej baśni, zamieniona w ptaka. Ponieważ bajkę tę - drukowaną jeszcze nawet w wieku XVIII - czytywali chętnie ludzie ograniczeni umysłowo, imię jej bohaterki nabrało znaczenia symbolu i zaczęło oznaczać to samo, co: bzdury, brednie, androny, niedorzeczności, koszałki-opałki.

I jeszcze dwie ciekawostki. W Jugosławii jest miasto o nazwie Banialuka, a ściślej: Banja Luka, co znaczy właściwie "łąka pana", "łąka pańska". Imię królewny Banialuki pochodzi podobno właśnie od nazwy tego miasta.


W balladzie Adama Mickiewicza pt. Romantyczność czytamy:

Dziewczyna duby smalone bredzi,
A gmin rozumowi bluźni.

Wiadomo, co to znaczy, ale dopiero niedawno znany polski uczony, profesor Julian Krzyżanowski, objaśnił pochodzenie wyrażenia: pleść duby smalone. "Duby" to właściwie dęby, ale forma tego wyrazu jest wschodniosłowiańska: rosyjska, białoruska lub ukraińska.

Skąd się tu jednak wzięły dęby? Otóż dawniej sporządzano najrozmaitsze sprzęty domowe również ze świeżo ściętych gałązek dębu, prażonych nad ogniem. Ponieważ jednak o wiele łatwiej było wyplatać np. kosze i płoty z łyka, wierzby, brzozy lub sosny, dlatego rzadko używano dębiny. Przesadzając nieco, zaczęto uważać z czasem wyplatanie z dębiny za zajęcie bez sensu i stąd pochodzi dzisiejsze znaczenie tego zwrotu. Forma zaś fonetyczna wyrazu "duby" wskazuje na miejsce jego powstania: na wschodnie rejony naszego kraju.

 _______________________________________

Kalejdoskop językowy; Nasza Księgarnia 1969